Venezuela’nın Çıkmaz Sokağı Ekonomik Kriz

Venezuela bir Güney Amerika ülkesi olup kuzeyde Karayip denizi, doğuda Guyana ve batıda ise Kolombiya ile çevrilidir. Maracaibo Gölü kıyısındaki tahta evlerin oluşturduğu görünümü Venedik’e benzeten İtalyan denizci Amerigo Vespuci, İtalyaca’da “Küçük Venedik” anlamına gelen Veneziola olarak adlandırmış,[1] Veneziula zamanla İsponyalca’da Venezuela’ya dönüşmüştür.

Venezuela halkı İspanyol kolonicilere karşı uzun süre bağımsızlık mücadelesi vermiş, bağımsızlığını 1830 yılında kazanmıştır.[2] Krizler her ne kadar ülkenin kaderi olsa da Venezuela 2012 yılında dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip ülkesi ünvanına kavuşmuştur. Suudi Arabistan’ı petrol rezervi bakımından geçmiş olup Suudi Arabistan yaklaşık 70 yıldır sürdürdüğü liderliğini kaybetmiştir. [3]

Petrol ihracatçısı ülkeler organizasyonu( OPEC) 1960 yılında beş ülke tarafından kurulmuş ve Venezuela da bu beş ülke arasında yer almıştır. [4]OPEC kurulduğu zaman Venezuela bu beşlinin içinde günlük 2.8 milyon varil petrol üretimi ile lider konumdaydı. Suudi Arabistan ise günlük 1.3 milyon varil petrol üretiyordu. [5] Şu anda ise Suudi Arabistan günlük 10 milyon varil petrol üretirken Venezuela ise günde 2 milyon varil petrol üretmektedir. Halbuki Venezuela 300 milyar varil ile dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahiptir.(ikincisi ise 267 milyar varil ile Suudi Arabistan’dır) [6] Üretimdeki kayıpların nedeni petrol fiyatının düşük olması ile ilgilidir. GSYH’sinin %30’u, ihracatının %95’ ini petrolden kazanan Venezuela için büyük sorunu oluşturmaktadır.

Venezuela Krizini Tetikleyen Unsurlar

1. Hollanda Hastalığı

1998 yılında %56 oranında oy alarak Venezuela Devlet Başkanı seçilen Hugo Chavez başlangıçta herkesin desteğini alan politikalar uyguladı. Bu politikalar ile fakir kesime geniş çaplı yardım yapıldıysa da 2012 yılında iktidardan indirildi ancak 2 gün sonra başkanlığa geri döndü. İlerleyen dönemlerde ise ekonomik faaliyeti yüksek olan şirketler Chavez’in adamlarının eline geçince Fonden adında “ULUSAL KALKINMA FONU ” kuruldu. Petrolden gelen milyarlarca dolarlık gelirle oluşturulan fon, sorgusuz ve denetimden uzak şekilde yatırım harcamalarına yönlendirildi. Chavez’i destekleyenlere Fondan para dağıtılıyor bir yandan ise ülkenin fakir bölgelerine hastane ve okullar yapılıyordu.

Ülke giderek petrol gelirine dayalı bir ekonomiye dönüşürken üretimin yerini ithalat alıyor ve üreticiler ithatçılığa yöneliyorlardı. [7]

Petrol fiyatlarının artması Venezuela bolivar’ının aşırı değerli olmasına neden oldu. Bolivar’ın değerli olması ile ekonomi ithalata dayalı büyümeye dönüştü ve bu durum “Hollanda Hastalığı” denilen ekonomik süreci ortaya çıkardı. [8] Hollanda Hastalığı; para biriminin aşırı değerlemesi sonucunda ekonomide ortaya çıkan negatif gelişmeleri tanımlamaktadır. 1960’larda Hollanda’daki doğalgazın bulunması sonrasında ulusal para birimi olarak kullanılan Florin’ in değeri artmıştır. Ulusal para biriminin değerlemesi ile ithalat artarken ihracat azalmıştır. İthalatın artması sonucu üretimin azalması “Hollanda Hastalığı” olarak adlandırılmıştır.

Chavez’in ölümünden sonra ülkede ekonomik sorunlar belirginleşmeye başlarken, petrol fiyatları da 100 Usd/varil düzeyinden 30 Usd/varil düzeyine gerileyince ülkedeki ekonomik sistem iflas aşamasına gelmiştir. Venezuela artık petrol ihracatından yeteri kadar gelir elde edemez olunca ithalatı da yeterli düzeyde yapamamıştır. Bunların sonucunda da dolayısıyla ürün kıtlığı malların fiyatlarının artmasına neden olmuştur.

Bu durum sonucunda tavan fiyat uygulanmaya başlanmış ancak tavan fiyat uygulaması ile mallar raftan çekilince de ülkede karaborsa oluşmaya başlamıştır.

2. ABD İle Venezuela Arasındaki Anlaşmazlık

Chavez 1998 yılında seçimleri kazanıp başkan seçildikten sonra ABD ile ilişkiler bozulmaya başladı. Bu bozulmada Venuzuela’nın petrol ve diğer faaliyetlerde bulunan yabancı şirketlere ödediği payların artması ve Küba’ya verdiği destek etkili olmuştur ve 2002’de silahlı kuvvetler Başkanlık Sarayına gelerek Chavez’in istifasını istemişlerdir. Chavez’in istifasından sonra Pedro Carmona başa geçti. Cermona’nin kurduğu “Demokratik Birlik” ABD ve İspanya hükümeti tarafından desteklendi. Bu hızlı destek ile ABD yönetimi darbe girişiminin gerçekleşmesinde etkili rol oynadı. Chavez yanlısı 100 bin kişi darbeyi protesto etti ve Cermona’nin emirleri dinlenmemeye başlandı.Bu olaylar sonucunda Carmona başkanlıktan çekilerek Chavez başkanlığa geri döndü.Olaylardan sonra ABD ile VENEZUELA ilişkileri sağlıklı bir zemine oturtulamadı.

Chavez’in ölümünden sonra ülkede ekonomik sorunlar düzelemediği gibi daha da kötüye gitmeye başladı. [9] 2014 yılında ABD Venezuela’ya ekonomik ambargo başlattı. Bir yandan ambargo, bir yandan petrol fiyatlarındaki düşüş Venezuela’nın ekonomik çöküşünü hızlandırdı.

Venezuela’da Yanlış Giden Ne?

Venezuela’nın dünyanın en büyük petrol rezervlerine sahip ülkesi olması ekonomik sorunlarının zeminini oluşturmaktadır. [10] Venezuela sahip olduğu petrole güvenerek üretme ihtiyacı hissetmemiştir. Petrolden kazanılan dolar ile halkın ihtiyacı olan ürünler dışardan ithal edilirken , ülkenin ihracatının %95’ini petrol oluşturuyordu. [11]

2014’te petrol fiyatlarının düşmesi ile Venezuela’nın döviz geliri azaldı. Bu durumda malların fiyatlarının artması ve enflasyonun yükselmesine neden oldu. Hükümetin para basma arzusu, asgari ücreti düzenli olarak artırma isteğiyle birleşince paranın değer kaybını hızlandırdı. Hükümet borçlarını ödeyemeyince yeni borç alması da zorlaştı. Yabancı ve yerli yatırımcılar ülkedeki riski üstlenmek istemedikleri için ülkeye yatırım yapmaktan uzaklaştılar. Hükümet hızlı şekilde para basma yoluna gitti ve artan enflasyonu kontrol edilemez noktaya getirdi. Enflasyon yükselmeye devam ederken hükümet ise 20 Ağustos’ta paradan beş sıfır atarak “Güçlü Bolivar” yerine “Egemen Bolivar” para birimine geçti. Bu durum hükümetin “Sihirli Formül” olarak adlandırdığı ekonomik önlem paketinin bir parçasıydı. Sihirli formül kapsamı içindekiler;

–KDV %4’ten %16’ya çıkarmak

–Asgari ücreti %34 katına çıkarmak

–“ Vatan Kartı” sahibi olmayan kişilere petrol sübvansiyonunu kaldırmak

–Bolivar’nin kripto para birimine çıpalanması

Sihirli formül olarak adlandırılan paket ekonomiye faydadan çok zarar sağladı. Paradan 5 sıfır atılarak ülke parası değersiz hale geldi.

Şuan için ise insanlar ödemelerini bankalar üzerinden yaparak değersiz nakitleri yanında taşımamaya çalışıyorlar. Fakir halk, yüklü miktar para ile ihtiyaçlarını karşılamak durumunda kalıyorlar.

hiperenflasyon — 2,500,000 bolivar(0.40 dolar) değerindeki bir tuvalet kağıdı

Venezuela’da Yaşayan Halkın Durumu

Ülkedeki ekonomik sıkıntı enflasyon yüzünden yaşanmaktadır. Bir yılda bolivar 10-15 kat değer kaybetmiş ve bir yıl önce 1 dolar 50-100 bolivar iken şimdi 1 dolar 1000 bolivar değerindedir.

Ülkede öğretmen maaşı 65 dolar iken asgari ücret ise 35-40 dolar. İnsanların bu maaşlar ile hayatlarını devam ettirebilmeleri çok zor. Bu nedenle; insanlar ikinci hatta üçüncü bir işte bile çalışıyorlar. Diğer bir yanda ise insanların bir çoğu ülkeden kaçmaya uğraşıyorlar. Elektrik kesintileri haneler ve işyerleri için ciddi sorun yaratmaktırken, büyük zorluklarla karşı karşıya olan Venezuela’nın kamu hastanelerinde ölümcül sonuçlara yol açmaktadır. Sağlık hizmeti her ne kadar ücretsiz olsa da hastanelerde ilaç ve ekipman bulmak oldukça güç. İlaçlar, Küba’dan ihraç edilen petrol karşılığında sağlanıyor. Benzin dünyanın en ucuz benzini arabanın deposunu 1 TL’ye doldurabilirsiniz. Benzin istasyonları askerlerin kontrolünde istasyonlarının önünde kuyruklar yaşanmaktadır. Nedeni ise; insanlar benzini alıp komşu ülkelere satmaya götürüyorlar. Marketlerde basit ama önemli olan besin kaynaklarını bulmak ise oldukça güç.

Çocuk bezi gibi ihtiyaçlarınızı almak istiyorsanız karaborsaya yönelmeniz gerekiyor çünkü bu tür temel ihtiyaçları marketlerde bulmak son derece zor.

İnsanlar kullanmadıkları eşyaları pazarda satarak paraya dönüştürüyorlar. Ülkede sistemli bir şey bulmak zor.Eğer Venezuela’da yaşıyorsanız her zaman, her yerde, saatlerce ve günlerce beklemeye alışık olmalısınız.

Sonuç olarak;

Geniş topraklara ve büyük petrol rezervlerine sahip olsanız bile üretmeyi geri plana atarak , bilinçsizce tüketmeyi ön plana çıkaran her ülke günün birinde Venezuela devletinin yaşadığı zorlukları yaşamaya mahkum olur.

Kaynakça

1)https://gezimanya.com/guney-amerika/venezuela-hakkinda-temel-bilgiler

2)https://www-bbc-com.cdn.ampproject.org/v/s/www.bbc.com/turkce/amp/haberler-dunya-40785134?amp_js_v=a2&amp_gsa=1&usqp=mq331AQCCAE%3D Cüneyt Kazokoğlu, 02.08.2017

3)https://www.gazeteduvar.com.tr/forum/2017/07/08/venezuela-nicin-batti/ , Mahfi Eğilmez, 08.07.2017

4)https://www-cumhuriyet-com-tr.cdn.ampproject.org/v/www.cumhuriyet.com.tr/amp/haber/ekonomi/1063253/Venezuela_milyonlarca_kisiyi_goce_zorlayan_ekonomik_krize_nasil_girdi_.html?amp_js_v=a2&amp_gsa=1&usqp=mq331AQCCAE%3D , BBC, 24.08.2018

5)http://www.rotasizseyyah.com/venezuela-gercekleri.html , Rotasız Seyyah , 13.10.2016

6)https://listelist-com.cdn.ampproject.org/v/s/listelist.com/venezuelayi-sarsan-ekonomik-krizin-nedenleri/amp/?amp_js_v=a2&amp_gsa=1&usqp=mq331AQCCAE%3D , Cihan Taştan , Eylül 2018

7)http://www.mfa.gov.tr/meksika-ekonomisi__.tr.mfa

8)http://www.ulkelerhakkinda.com/guney-amerika/venezuela-hakkinda-bilgiler/

DİPNOTLAR

1.https://www.gazeteduvar.com.tr/forum/2017/07/08/venezuela-nicin-batti/ , Mahfi Eğilmez, 08.07.2017

2.https://gezimanya.com/guney-amerika/venezuela-hakkinda-temel-bilgiler