Savaşın Resim Sanatına Etkisi

GİRİŞ

Tarihsel süreç boyunca savaş olgusu toplumların dini, milli, siyasi ve ekonomik amaçlara ulaşmasında büyük rol oynamıştır. İnsanlık tarihi boyunca savaş veya çatışma kategorisinde nitelendirilecek birçok olay yaşanmıştır. Bunlar ilk çağlarda iki kabile arasında yaşanan “küçük” çaplı kavgalardan, nüfus arttıkça düzenli ordular arasında gerçekleşen dünya savaşlarına kadar incelenebilir. Ancak, sürece bakıldığında savaş sonucunda elde edilen gücün arka planında kayıplar vardır. Bu kayıplar ise teknoloji gelişip, nüfus arttıkça daha fazla insanı etkilemeye başlamıştır. Bu yazının konusu itibariyle savaşın etkilediği olgular arasında yer alan ve dahi savaşların doğuşunu ve sonuçlarını etkileyen sanat olgusu incelenecektir. Sanat çalışmalarında, toplumun sosyolojik yapısı, siyasi ve ekonomik durumu, kültürel değerleri ve tüm bunlara karşı sanatçının yorumunu izlemek mümkündür. Zira, çağından ayrı düşünülen bir sanatçı ve çalışması sanat tarihi içerisinde sır olarak kalmaktadır. Günümüzde hala bilinen sanatçıların ve yapıtlarının, bulundukları çağın tüm olgularını yansıttıkları söylenebilir.

1. Savaş Teması

İnsanlık tarihi doğal afetler, salgınlar, kıtlık zamanları ve savaşlar gibi toplumsal trajedilerle doludur. Sanat, tarihsel süreçte bu trajedilerle yakından ilgilenmiş ve durumu kendi perspektifinden yansıtarak konuyu tartışmaya açmıştır. Savaşların olumsuz etkilerini yaşayan toplum içerisindeki sanatçılar çoğu zaman savaşlara karşı tavırlarını belli etmiş, sanatlarını toplumun biçimlendirilmesinde rol oynayan bir eylem ve insanlık tarihi adına bir belge olarak kullanmışlardır. Toplumu ilgilendiren bütün trajik olaylarda sanatçıların tavrı çoğu zaman muhalif bir bakış açısıyla yönetimlere karşı olmuştur.[1] İlk çağlardan günümüze kadar süregelen ve toplumları etkileyen savaşlar, sanatçıların eserlerine farklı teknik ve biçimlerde konu olmuştur. Tarihte ayrı dönemlerde, çeşitli akımlar içerisinde eserler üreten sanatçılar; kendilerine has üsluplarla insanların çektiği acıların dile getirilmesinde, tarihin bu acılara tanıklık etmesinde ve tüm insanlığa mesaj verilmesinde rol oynamışlardır.[2] Sanat tarihi incelendiğinde resim sanatında, savaş olgusu Rönesans ile birlikte kullanılan bir tema haline gelmiştir. Batı resminde gelenekselleşmiş savaş teması, Paolo Uccello’nun “San Romano Savaşı (1432)” adlı eserinden günümüze kadar birçok sanatçı tarafından resimlerinde kullanılmıştır. Bu tema içerisinde savaşın toplum belleğindeki bir yansıması olarak ölüm ve acı duygusu öne çıkarılmaktadır. Bu duygu özellikle Romantizm akımının ortaya çıkmasıyla birlikte Fransız Devrimi’ndeki asker ve savaş tasvirleriyle yoğunlaşmıştır.[3] Resimlerinde savaş temasını kullanan sanatçılar, bunu sadece tarihsel bir olayı resmetmek veya dikkat çekici bir eser üretmek adına seçilen herhangi bir tema olarak görmemişlerdir. Yukarıda da söylendiği gibi sanat olgusu, içinde bulunduğu zamanı ve tarihin bütün olaylarını daha geniş bir perspektiften görerek, zihinsel bir işleyiş aracıyla durum ve olayları kendi üretimlerine ekleme refleksinde bulunur. Bu sayede farklı bakış açıları ortaya çıkar veya eylemler inşa edilir.

2.Dünya Tarihindeki Savaş Temalı Önemli Eserler

sanat ve savaş — Picasso – Guernica 1937. Kaynak: kritikincelemeler.blogspot.com[4]

İspanyol ressam Pablo Picasso’nun en önemli eserlerinden biri olan Guernica tablosu sanat tarihinin savaş karşıtı sembol resimlerinden biri olmuştur. Eser ismini savaşta büyük bir yıkıma uğrayan İspanyol kasabası Guernica’dan almaktadır.[5] 1937 yılında Nazilerin yeni savaş uçaklarını denemek ve aynı zamanda direnişçileri korkutmak amacıyla savaşta stratejik bir önemi bulunmayan Guernica kasabasını bombalamasıyla birlikte bölgenin büyük bir kısmı yok edilmiştir. Olaydan çok etkilenen Picasso, savaşın ıstırabını ve kasvetini yansıtmak amacıyla siyah ve beyaz tonlarını kullanarak, kübist tekniğiyle bir eser ortaya koymuştur. Resimdeki kaosu anlatan hareketlilik, figürlerin birbirine karışmış gövdelerinin çarpıklığı savaşın getirdiği kıyamet ortamının Picasso’nun üslubuyla tuvale bir yansımasıdır.[6]

Yapıldığı dönem için radikal bir temsil olan “Halka Yol Gösteren Özgürlük” resmi Paris sokaklarındaki 1830 devrimini konu alan, romantizm akımına dahil bir sanat çalışmasıdır. Dönemin klasik betimlemelerinden uzak bir biçim içeren eser, Fransız devriminin sembollerinden biri olarak kompozisyondaki figürlerle özgürlük duygusunun yaratılmaya çalışıldığı bir temsildir. Resmin merkezinde yer alan figür özgürlüğü elinde taşıyan (Fransız bayrağı) güçlü bir kadın olarak temsil edilmektedir. Diğer elinde gözüken tüfek ise özgürlük için verilen mücadelenin bir simgesi olup, direnişi ve başkaldırıyı temsil eder. Kompozisyonda yer alan beyaz gömlekli fabrika işçisi, öğrenciler, şehirli ve burjuvazi temsilleri halkın farklı sınıflarını simgelemektedir. Buradaki esas nokta, toplumun tüm bireylerinin ortak bir özgürlük amacı için bir araya gelerek, eşitlik anlayışının da vurgulandığı bir mücadelenin içinde yer almalarıdır.[8]

1928 yılında yapılan resim, 1. Dünya Savaşı sonrası hayatını devam ettirmeye çalışan insanları konu almaktadır. Kompozisyon, dönemin Berlin yaşamını temsil eden birçok öğeyi kapsayan savaşın her açıdan olumsuz sonuçlarının olduğu bir bakış açısı sunmaktadır. Sol kısımda savaşta bacağını kaybeden bir asker görülmektedir. Buradaki asker figürü, vatanı için fedakarlıkta bulunmuş bir gazi olarak değil, bacağını kaybettikten sonra acınası bir duruma düşmüş ve eksik bir insan olarak tasvir ediliyor. Sokak köpeğinin saldırgan tavrı ise askerin uğruna bacağını kaybettiği ülke için ne kadar değersiz olduğunu temsil ediyor. Savaşın acılarını bedenini teşhir etmek zorunda kalarak yaşayan kadınlar da acınası bir bakış açısıyla yorumlanmıştır. Dix’in resmi bölerek, savaşın sebeplerini orta panodaki ihtişamın sürdürülmesine bağladığı söylenmektedir.[10]

Sonuç

Sanatın ve sanatçıların hayatı algılayış biçimi insanlık tarihi boyunca meydana gelen birçok olayda olduğu gibi savaşlarda da dönüşüme uğrayıp, biçimlenmiştir. Savaş olgusunun tartışmaya açıldığı eserler, vahşet sahnelerini toplum belleğine kazımakla kalmamış aynı zamanda trajik olayların neden ve sonuç ilişkileri üzerine de düşündürmüştür. Birçok sanatçının ve sanat döneminin üretim tekniğinin değişiklik göstermesi dünya sahnesinde meydana gelen çeşitli olaylara dayanmaktadır. Sanatçılar, hayatın getirdiği trajik veya herhangi bir olayla içli dışlı olurken onu temsil edebilecek yeni yaklaşımlar üretmişlerdir.

Coğrafi Determinizm: Tüfek, Mikrop ve Çelik Kitap Değerlendirmesi

Kaynakça

Tezler

Kıyunat, Gül. “Modernist Resim Sanatında Bir Tema Olarak 1. Dünya Savaşı.” Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, 2019.

Dergi Makalesi

Aslan, Engin, Karaaslan, Suat. “Sanatta Gerçeklik Kavramına Savaş Olgusu Üzerinden Bakmak.” İdil Dergisi 6, no.28 (2016): 49.

İnternet Sitesi

Kritikincelemeler. “Guernica Pablo Picasso.” http://kritikincelemeler.blogspot.com/2016/11/guernica.html#:~:text=Picasso%2C%20Nazi%20almanyas%C4%B1n%C4%B1n%20s%C4%B1rf%20denemek,boyu%20ise%203.49%20cm%20dir , (Erişim Tarihi: 26 Mart 2022).

İyi Ki Görmüşüm. “Picasso’nun en güçlü eserlerinden biri olan Guernica’nın Hikayesi Nedir? Eser Neyi Temsil Ediyor, Nasıl Yorumlanmalı?” https://iyikigormusum.com/picassonun-guernica-tablosu , (Erişim Tarihi: 27 Mart 2022).

Sanata Başla. “Halka Yol Gösteren Özgürlük Liverty Leading The People Delacroix.” https://www.sanatabasla.com/2012/09/halka-yol-gosteren-ozgurluk-liberty-leading-the-people-delacroix , (Erişim Tarihi: 27 Mart 2022)

Guzel Sanat. “Dönemin Ruhu Otto Dix Metropolis.” https://guzelsanat.wordpress.com/2011/11/10/otto-donemin-ruhu-otto-dix-metropolis-1928 , (Erişim Tarihi: 28 Mart 2022).

Dipnotlar

[1] Engin Aslan, Suat Karaaslan, “Sanatta Gerçeklik Kavramına Savaş Olgusu Üzerinden Bakmak,” İdil Dergisi 6, no. 28 (2016): 49

[2] Gül Kıyunat, “Modernist Resim Sanatında Bir Tema Olarak 1. Dünya Savaşı”, (Yüksek Lisans Tezi), (Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019), 27.

[3] Aslan, Karaaslan, “Sanatta Gerçeklik Kavramına Savaş Olgusu Üzerinden Bakmak,” 49.

[4] “Guernica Pablo Picasso,” Kritik İncelemeler, Kasım 1, 2016 http://kritikincelemeler.blogspot.com/2016/11/guernica.html#:~:text=Picasso%2C%20Nazi%20almanyas%C4%B1n%C4%B1n%20s%C4%B1rf%20denemek,boyu%20ise%203.49%20cm%20dir. , (E.T. 26.03.2022).

[5] A.g.e.

[6] İdil Seçen, “Picasso’nun en güçlü eserlerinden biri olan Guernica’nın hikayesi nedir? Eser neyi temsil ediyor, nasıl yorumlanmalı?,” İyi ki Görmüşüm, https://iyikigormusum.com/picassonun-guernica-tablosu, (E.T. 27.03.2022).

[7] “Halka Yol Gösteren Özgürlük Liberty Leading The People Delacroix,” Sanata Başla, Eylül 11, 2012. https://www.sanatabasla.com/2012/09/halka-yol-gosteren-ozgurluk-liberty-leading-the-people-delacroix/, (E.T. 27.03.2022).

[8] A.g.e.

[9] Merve Zaimoğlu, “Dönemin Ruhu Otto Dix Metropolis,” Güzel Sanat, https://guzelsanat.wordpress.com/2011/11/10/otto-donemin-ruhu-otto-dix-metropolis-1928/, (E.T. 28.03.2022).

[10] A.g.e.