Sahra’nın büyüleyici mavi kıyafetleri geçmişten bir kalıntı haline gelirken, Moritanya’da bu moda geleneği hala devam ediyor ve daha sürecek gibi de görünüyor.
Uzun ve bol bir elbise olan Sahra daraa veya boubou ve türban olarak kullanılan bir kumaş peçesi olan tagelmustlar, Sahra’nın geleneksel olarak göçebe erkekleri için iki temel giyim ürünüdür.
Şekil 1: Daraa ve tagelmustlar, Sahra’nın geleneksel olarak göçebe erkekleri için iki temel giyim ürünüdür (Fotoğraf: Juan Martinez)
Zorlu Koşullar için Giyim
Giysilerin kuzey Afrika kökenleri, 7 ve 8. Yüzyıllara kadar yüzlerce yıl geriye, Sahra Altı ve Kuzey Afrika arasındaki Sahra-ötesi ticaretin ilk zamanlarına kadar izlenebilir. Bazı yöre halkı, giysilerin halkın utangaçlığını ve alçakgönüllülüğünü simgelediğini söylerken, çoğu kişi, giysinin temel işlevinin, bölgenin sık sık görülen kum fırtınalarının yanı sıra güneşten korunmak olduğu konusunda hemfikir.
Moritanyalı yerel rehber Dahid Jdeidou (resimdeki kişi), “Daraa’mızın tarzı ve şekli, yalnızca bu zorlu ortamlarda doğru hava akışına izin vermekle kalmıyor, aynı zamanda Sahra adamlarının çölün ortasında vücut suyunu korumalarına da yardımcı oluyor” dedi.
Bugün, daha büyük şehirlere yerleşen daha fazla insan ve Batı’dan gelenlere yönelen moda stilleri ile, Sahra erkeklerinin bir zamanlar sıcak çölü geçmek için giydiği kıyafetler büyük ölçüde geçmişten bir kalıntı haline geldi. Yine de çoğu erkeğin mavinin büyüleyici tonlarında daraa ve tagelmustlar taktığı Moritanya’da, hala devam ediyor ve uzun bir süre burada kalacak gibi de görünüyor.
Şekil 2: Sahra-ötesi ticaret dönemi birçok farklı etnik grubu Moritanya’ya getirdi (Fotoğraf: Juan Martinez)
Ticaretten Doğan Moda
Sahra-ötesi ticaret döneminde, çölün eteklerinde yeni ticaret merkezleri ortaya çıktı. Çeşitli etnik gruplar, baharat, mineral, hayvan ve tekstil gibi talepler üzerine Kuzey Afrika’da ticaret yaptı. Yüzyıllar boyunca ticaret, kuzeydoğudan göçebe Tuaregler, güneydoğudan Haratin ve güneyden Haalpulaar dahil olmak üzere birçok farklı grubu Moritanya’ya getirdi. Bu farklı gruplar, 3 yüzyıldan beri Moritanya’da yaşayan Berberilerin (yerel olarak Amazigh olarak bilinir) yanına yerleştikçe, Müslüman inancı ve Arapça dili hâkim oldu ancak yeni kültürel gelenekler ortaya çıktı.
Mimari tasarımlar gelişti, Sahra’nın dört bir yanından gelen kitaplar yerel kütüphanelere girdi ve Kuzey Afrika’daki moda trendleri birleşerek uzun, akıcı, geniş kollu tunik biçiminde yeni bir stil oluşturdu.
Şekil 3: Sahra’nın dört bir yanından kitaplar, Sahra-ötesi ticaret döneminde kütüphanelere girdi (Fotoğraf: Juan Martinez)
Sahra’nın Kaynaşma Noktası
Japonya’dan gelen kimono veya eski Mezopotamya kökenli kaftan, tunik tarzı diğer giysiler gibi, daraa da moda tarihinde bir yer bulmuştur. Giysilerin ilk versiyonlarının, günümüz Senegal ile Moritanya arasındaki Senegal Nehri boyunca yaşayan Haalpulaar’dan geldiği düşünülüyor.
Sonunda, tüm sosyal statülerden topluluklar daraa giydi, ancak renkler kişinin hayattaki konumuna bağlıydı. Zengin tüccarlar, kıyafetlerini her gün temizlemeye güçleri yettiği için tebeşir beyazı daraalar ve tagelmustlar giyerken, köleleştirilmiş insanlar genellikle kirli ortamlarda çalıştıkları ve aynı kıyafetleri tekrar tekrar giymek zorunda kaldıkları için genellikle siyah giyerlerdi.
Sahra çevresinde doğal renkli boyaların bulunmamasıyla, renkli daralar ancak Haalpulaar’ın doğal çivit boya ticaretine başlamasından ve çivit boyama teknikleri popüler hale geldikten sonra ortaya çıktı. Bu lacivert renkli daraalar, beyaz daralara parası yetmeyen ama siyah dara giymek istemeyen insanlar için mükemmeldi.
Şekil 4: Tuareg halkı “Sahra’nın mavi adamları” olarak kabul edilir (Fotoğraf: Juan Martinez)
Sahra’nın “Mavi Adamları”
Haalpulaar çivit daraaları oluşturmuş olsa da modayı benimseyen ve popülerleştiren ve “Sahra’nın mavi adamları” olarak kabul edilen Tuareg halkıydı, sonunda sıcak güneşin altındayken kıyafetlerinin rengi tenlerine bulaştığı için bu ismi aldılar.
Viyana Üniversitesi’nde Sahra araştırmaları araştırmacısı Dr Anja Fischer’e göre, Haalpulaar’ın etkisi Tuareg modasında büyük değişikliklere yol açmış olabilir. “Tuaregler eskiden deri giysiler giyerlerdi ve bir noktada bugün daha çok bilinen mavi kumaşlara geçtiler.”
Şu anda Libya’dan Cezayir, Nijer, Mali ve Burkina Faso’ya kadar uzanan geniş bir bölgede yaşayan Tuaregler, geleneksel olarak Sahra’daki en büyük göçebe topluluklarından biriydi. İslam’ın Afrika’da yayılmasında etkiliydi. Sahra bölgesinde biliniyorlardı, Moritanya’da benimsedikleri moda stili Kuzey Afrika’da ve daha sonra tüm dünyada tanındı. Bugüne kadar moda stilleri göçebe kültürlerini ve geleneklerini ifade ediyor.
Şekil 5: Günümüzde insanlar geleneksel beyaz daralara benzerliklerinden dolayı açık mavi daralar giyiyorlar (Fotoğraf: Juan Martinez)
Mavide Yeni Bir Standart
Son yıllarda, Asya ve Avrupa’dan kimyasal boyaların gelmesi ve balya boyama (kumaşların soğuk su banyosundan geçirildiği kolay bir işlem) gibi düşük maliyetli boyama teknikleri ile çeşitli mavi tonlar mümkün hale geldi. Moritanya kasaba ve şehirlerinde orta sınıfın yükselişiyle birlikte, insanlar geleneksel beyaz daralara benzerlikleri ve simgeledikleri sosyal statü nedeniyle açık mavi daraları giderek daha fazla seçiyorlar.
Jdeidou, “Açık mavi bir dara beyaz olana benziyor, ancak yalnızca her üç ila dört günde bir temizlenmesi gerekiyor” dedi.
Şekil 6: Nouakchott’un merkez pazarında birçok mavi eşya satılıktır (Fotoğraf: Juan Martinez)
Maviye Boyanmış Bir Dünya
Moritanya’nın başkenti Nouakchott’taki merkez pazar gerçekten mavi bir dünya. Birçok satıcı yalnızca mavi giysiler sunar ve her dört erkekten en az biri mavi bir daraanın bir tonunu giyer. Moritanya’da mavi renk giysilerin ötesine uzanır ve battaniyelerde ve şemsiyelerde olduğu kadar kapılar, tavanlar ve çitler gibi mimari öğelerde de bulunur.
Mavi renk Kuran’da gökyüzünü ve kutsallığı temsil etse de yerel Moritanyalıların bunu kullanmak için daha pratik bir nedeni var: Güneşten korunmak için mükemmel bir renk.
Şekil 7: Moritanya’daki birçok dara, altın ve beyaz işlemelerle süslenmiştir (Fotoğraf: Juan Martinez)
İtibar Gören giyim
İlk daralar ipekten yapılmıştı, ancak daha sonra İslam hukukuna göre haram olarak kabul edildi. Bugün, Nouakchott’taki dükkanlarda, gayrimüslimler için ipek versiyonlarına ek olarak, polyester, muslin, deve ve keçi yününden yapılan daraalar görmek mümkündür. Moritanya’daki birçok dara da altın ve beyaz işlemelerle süslenmiştir ve hatta bazılarının birkaç iç ve dış cebi vardır, yüzyıllar önce nadir görülen ancak bugünün modern, kentsel dünyasında faydalı olan ayrıntılar barındırır.
Moritanya’da daha fazla Batılı giysiyi tanıtma girişimleri oldu, ancak çoğu başarısız oldu. Zouérat kasabasından yerel bir rehber olan Hademine Ahmedou’ya göre, bir zamanlar oradaki öğretmenlere çalışırken darra giymekten kaçınmaları ve Avrupa veya Kuzey Amerika’dan akıllı kıyafet kültürünü benimsemeye başlamaları söylendi. Bununla birlikte, birçok Moritanyalı geleneksel deraalarını ve kültürel önemini geride bırakmaya dayanamadı.
Şekil 8: Nouakchott’ta erkekler gururla mavi daraa giyer (Fotoğraf: Juan Martinez)
Göçebe Tarihleriyle Gurur Duyuyorlar
Sahra’daki çoğu şehirde geleneksel kıyafetlerin unsurları kaybolurken, Nouakchott’ta erkekler mavi daraalarını gururla giyiyor. Moritanya kültürünün o kadar ayrılmaz bir parçası haline geldiler ki, şık takım elbiseler giymiş iş insanları bile blazer ceket yerine özel bir daraa giyiyor.
Jdeidou (resimdeki kişi) gülümseyerek “Rahat, temizlemesi kolay ve güzel görünüyor” dedi.
Şekil 9: Moritanya’da, genç nesiller düzenli olarak mavi daraa giyerler (Fotoğraf: Juan Martinez)
Gelecek Nesiller için de Bir Trend
Çoğu Sahra ülkesi artık moda trendleri için Batı’ya bakarken, Moritanya’da değişim çok uzak görünüyor. Genç nesiller de gelenekleriyle gurur duyuyor ve düzenli olarak daraa giyiyor.
Modern moda dünyasında görünen kıyafetlerde de esintileri var. Son zamanlarda, Sahra tagelmusts versiyonları Avrupa’da moda oluşturan eşarplara ilham verdi. Ayrıca bu yıl, lüks İtalyan moda evi Valentino, 2021 İlkbahar/Yaz koleksiyonunu tasarlarken geleneksel Sahra daraasından ilham aldı.
Günümüzün hızlı tempolu, sürekli değişen dünyasında giderek daha fazla kültürel gelenek tehlikeye girerken, mavi dara, tagelmustlar ve temsil ettikleri uzun süredir devam eden gelenekler, hala Sahra’dan dünyanın geri kalanına ışık saçmaya devam ediyor.
Yazar: Juan Martinez
Kaynak: BBC Travel