Thomas Cook 22 Kasım 1808’de Melbourne, Derbyshire’de dünyaya geldi. Kendisi Baptist bir din adamı ve iş adamıdır. Thomas Cook 1846 yılında asıl mesleği olan marangozluğu bıraktı ve seyahat düzenleyicisi olarak yeni mesleğine başladı. 1841 yılında İngiltere’nin Leicester kentine, 20 km uzaklıktaki bir alanda düzenlenen festivale, 571 kişilik bir turist kafilesini götürmüştür. Bu fikri ve hareketiyle modern anlamda ilk turizm hareketini başlatmıştır. 1 şiline düzenlediği bu turdan hiç kar elde edememiş ve ilk tur düzenleyen kişi olmuştur. Tur organizatörü olarak yeni bir meslek alanı yaratmıştır. Thomas Cook ilk yurtdışı turunu İskoçya’ya gemi ve tren ulaşım araçlarını birlikte organize ederek gerçekleştirmiştir. 1860 yılında ilk seyahat şirketini ‘‘Thomas Cook Travel’’ adı ile açmıştır. Ünlü iş adamı 18 Temmuz 1892 tarihinde hayatını kaybetmiştir.[1]
Thomas Cook Turizm Şirketi’nin Başlangıç Hikayesi
19’uncu yüzyılın başında, Thomas Cook adlı iş adamı 5 Temmuz 1842’de bir paket tur organize edip yaklaşık 500 kişiyi tren yolculuğu ile Leicester’den Loughborough’a götürene kadar turla seyahat etmek insanlar için alışık bir durum değildi. ‘‘Modern turizmin babası’’ olarak kabul edilen Thomas Cook’un bu fikri öylesine beğenildi ki, Cook bir süre sonra İngiltere’nin en başarılı tur şirketinin sahibi olurken, 1872 yılından itibaren 40 bin kilometrelik bir mesafenin geride bırakıldığı 222 günlük dünya yolculukları organize etmeye başladı. Cook’un organize ettiği seyahatler arasında, en başta İrlanda, İskoçya ve Avrupa turları yer aldı. Bunu ABD, Kanada, Nil Nehri’ne gemi yolculuğu ve dünya yolculukları izledi. Böylelikle İngiltere’nin zengin tabakasını müşteri portföyüne kazandıran Cook, neredeyse küçük bir servet karşılığı hazırladığı seyahatleri ile başarıdan başarıya koşmuştur. 1928 yılına kadar aile şirketi olarak kalan Thomas Cook Şirketi, bugün Londra merkezli borsada hisseleri işlem gören bir holding konumundadır.[2]
Thomas Cook’un Türkiye Turizm Sektörüne ve Ekonomisine Etkileri
Thomas Cook’un Türkiye’de şu anda 13 ülkede 133 olan otellerinin ülkelere göre dağılımında Türkiye 35 tesis ile ilk sırada yerini almaktadır. Cook bünyesindeki otellerin ülkelere göre dağılımında Türkiye’yi, 33 otel ile İspanya ve 25 otel ile 3. sırada Yunanistan izlemektedir. Bu arada Cook bünyesindeki 5 otel markasının hepsi Türkiye’nin yanı sıra Güney Kıbrıs ve İspanya’da bulunmaktadır. Bu markaların tesislerinden 52’sini oluşturan Sentido’nun 10 tesisi ise Türkiye’de bulunmaktadır. Cook’un diğer otel markalarından Smartline’ın 51 tesisinin 15’i, 10 Sun Wing’ten 2’si, 9 Sun Connect’ten 4’ü, 11 Sun Prime’dan 3’ü Türkiye’de bulunmaktadır.[3]
2018’de Türkiye gelirleri yüzde 70 artışla 347 milyon sterlin olmuştu. Şirket, yılsonu faaliyet raporunda, ‘Türkiye’ye ve Kuzey Afrika’ya olan talepteki artış gelirleri destekledi’ demişti. Akdeniz Turistik Otelciler ve İşletmeciler Derneği Resort Dergisi 2018 raporuna göre, Thomas Cook 2018’de Türkiye’ye toplam 1 milyon 155 bin turist taşıdı. Yani Türkiye’ye gelen turistlerin yaklaşık yüzde 3’ünü Thomas Cook getirmişti. Bu turistlerin 620 bini Almanya’dan, 435 bini ise İngiltere’den olmuştur.[4]
Dev Turizm Şirketi Thomas Cook’un İflası
Yaşadığı ekonomik zorluklar nedeniyle zaman içinde borçlarını yönetmekte zorlanmaya başlayan Thomas Cook’un Mayıs 2019’da 1,2 milyar sterline yükselen borcu için önce ana ortağına, daha sonra ise İngiliz hükümetine başvuru yapıldı. Thomas Cook’un en büyük hissedarı Çinli Fosun Grubu liderliğindeki 900 milyon sterlinlik kurtarma paketinin hissedarlar tarafından kabul edilmemesi üzerine son çare olarak İngiliz hükümetinden destek istendi. Yapılan kurtarma görüşmelerinde, hükümetten talep edilen desteğin “ticari faaliyetleri nedeniyle gelecekte zor durumda kalabilecek şirketlere örnek teşkil etmemek” için alınamaması üzerine şirketin iflasının açıklandığı belirtildi. Kurtarma görüşmelerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından 178 yıllık Thomas Cook’un ticari faaliyetlerine son verilirken, İngiliz Sivil Havacılık İdaresi, ülkeleri dışında bulunan 150 bin Thomas Cook müşterisi için geri dönüş programı başlattı.[5]
Çin Hissedardan ve İngiliz Hükümetinden Destek Talebi
Thomas Cook’un toplam net borcunun Mayıs ayında 2019’da 1,2 milyar sterline yükseldiği açıklanırken, şirketin en büyük hissedarı Çinli Fosun Grubu’nun liderliğinde 900 milyon sterlinlik kurtarma paketi üzerinde geçtiğimiz ayda uzlaşma sağlanmıştı. Kredi veren bankaların ise 200 milyon sterlinlik bir teminat fonu daha istemesi ise görüşmeleri çıkmaza sürükledi. Fosun Grubu, daha önce şirketin kurtarılması için oluşturulacak destek paketi için tek başına 450 milyon sterlinlik katkıda bulunabileceğini duyururken, grubun ek finansman karşılığında Thomas Cook’un tur operatörlüğü kısmının yüzde 75 hissesini, hava yolu şirketinin ise yüzde 25 hissesini talep ettiği belirtilmişti. Son teklife göre, kreditörler ve bankalar da 450 milyon sterlin daha finansman sağlayacak ve şirketin borçları silinecekti. Kreditörler ve bankalar, bunun karşılığında hava yolu şirketinin hisselerinin yüzde 75’ini, tur operatörü şirketinin ise yüzde 25 hissesini devralacaktı. Söz konusu teklif, hissedarlar tarafından kabul edilmedi ve şirket, son olarak İngiliz hükümetinden 150 milyon sterlinlik bir destek talep etti. İngiliz hükümeti ise gelecekte ticari faaliyetleri nedeniyle zor durumda kalabilecek şirketlere örnek teşkil etmemek amacıyla söz konusu talebi reddetti.[6]
Türkiye’nin de aralarında bulunduğu birçok ülkeden İngiliz vatandaşlarının geri getirilmesi için operasyon başlatıldı. Thomas Cook müşterilerini desteklemek için program başlatan CAA’dan yapılan açıklamada, şirketin 150 bin müşterisinin ülkeleri dışında olduğu belirtilerek, İngiliz hükümetinin talebi doğrultusunda 23 Eylül-6 Ekim’de bir geri dönüş programı başlatıldığı bildirildi.[7]
Özellikle yaz tatili paketleriyle Türkiye’ye turist taşıyan bir şirket konumundaydı. Yaz tatili sezonunda Thomas Cook’un aracılığıyla Türkiye’yi ziyaret eden turist sayısının 600 ila 700 bin civarında olduğu belirtildi. Ancak Thomas Cook’un iflası nedeniyle Türkiye’deki turizm işletmelerinin bir de alacak sorunu ortaya çıkmış durumdadır. Thomas Cook aracılığıyla tatil paketi alan turistler ödemeleri İngiliz tur operatörüne yapmış olsa da, bu ödemelerin tamamı Türkiye’deki işletmeler tarafından tahsil edilmiş durumda değil. Bu noktada Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, otellerde kalan İngiliz turistlerin ödemelerinin İngiltere’de sivil havacılık sigortası (ATOL) kapsamında koruma altında olduğunu belirterek otellere “misafirlerden ücret talep edilmemesi”, aksi halde yasal işlem başlatılacağı uyarısında bulundu.[8]
Thomas Cook’un İflası Hangi Ülkelerin Turistlerini Etkiledi?
Thomas Cook ile tatile çıkan 150 binden fazla İngiliz turist yurtdışında bulunuyor. Aşağıda belirtilen ülkelerde turist sayısı ve mağdur edilmemeleri için alınan tedbirler belirtilmiştir.[9]
İngiltere: İngiliz Sivil Havacılık Otoritesi yurtdışında tatilde bulunan 150 binden fazla İngiliz turisti ülkeye geri getirmek için çalışmalar başlatıldı.
Fransa: 10 binden fazla turist Thomas Cook’un iflasından etkilendi.
Norveç: 9 bine yakın Norveçli turist şu an tatilde. Norveçli yetkililer tur operatörleri için sigortanın zorunlu olduğuna dikkat çekerek krizden etkilenen Norveçli turistlerin zararlarının karşılanacağını bildirdi.
Danimarka: Bin 400 Danimarkalı turist iflastan etkilenirken bu kişilere tatil masrafları iade edilecek.
Finlandiya: 2 bin 884 Finlandiyalı turist şu an tatilde. Finlandiyalı yetkililer vatandaşlarının dönüşlerini ayarlamak için çalışmalar başlatıldı.
İsveç: 17 bin İsveçli şu an tatilini yapıyor. Firmay İsveç’te temsil eden Ving iflastan etkilenen tüm turistlerin en az etkileneceği şekilde dönüşlerinin sağlanacağını açıkladı.
Almanya: Thomas Cook’un tatil havayolu Condor operasyonlarına devam edeceğini açıkladı. Thomas Cook yaklaşık 140 bin turistin firmanın Alman büroları üzerinden tatile çıktığını kaydetti.
Yunanistan: Yunanistan Turizm Bakanlığı yetkilileri ülkede tatilde bulunan yaklaşık 50 bin turistin bu krizden etkileneceğini duyurdu. Yunan makamları önceliğin bu turistlerin ülkelerine dönmeyi sağlamak olduğunu açıkladı.
Kıbrıs: Kıbrıs’ta ise 15 bin Thomas Cook müşterisi tatilini sürdürüyor.
İspanya: Thomas Cook’un planlanan 46 uçuşu iptal edildi. Yerel medyaya göre sadece Kanarya Adaları’nda tatilde bulunan 25 bin ila 30 bin turist firmanın iflasından etkilendi.
Mısır: Nisan 2020’ye kadar Mısır’da yapılan 25 bin rezerasyon iflastan etkilenecek. Mısır’da halen bin 600 turist bu firmanın bağlantılarıyla tatilde bulunuyor.
Şirketin iflası ile birlikte İngiltere’de 9 bin, tüm dünyada ise 20 bin kişi işini kaybetmiş oldu.
Kaynakça
Thomas Cook Kimdir?, https://www.cnnturk.com/ajanda/thomas-cook-kimdir (Erişim Tarihi: 24.09.2019).
Bağımsız Havacılar, Thomas Cook’un Hikayesi Böyle Başladı, https://www.bagimsizhavacilar.com/thomas-cookun-hikayesi-boyle-basladi/ (Erişim Tarihi: 24.09.2019).
Turizmgazetesi.com, Thomas Cook’un En Çok Oteli Türkiye’de, https://www.turizmgazetesi.com/news.aspx?id=73682 (Erişim Tarihi: 26.09.2019).
BBC, Thomas Cook’un İflası Türkiye Turizm Sektörü İçin Ne Anlama Geliyor?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-49796755 (Erişim Tarihi: 26.09.2019).
A Haber, Thomas Cook’un İflası, https://www.ahaber.com.tr/ekonomi/2019/09/23/ingiliz-devi-thomas-cook-neden-iflas-etti-thomas-cookun-iflasinda-dikkat-ceken-detay (Erişim Tarihi: 27.09.2019)
BBC News Türkçe, Thomas Cook’un İflası Türkiye Turizm İçin Ne ifade Ediyor?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-49796755 (Erişim Tarihi: 28.09.2019).
Euronews, Thomas Cook’un iflası hangi ülkelerin turistlerini nasıl etkiledi?, https://tr.euronews.com/2019/09/23/thomas-cook-un-iflas-hangi-ulkelerin-turistlerini-nasil-etkiledi (Erişim Tarihi: 29.09.2019).
Dipnotlar
[1] Thomas Cook Kimdir?, https://www.cnnturk.com/ajanda/thomas-cook-kimdir (Erişim Tarihi: 24.09.2019).
[2] Bağımsız Havacılar, Thomas Cook’un Hikayesi Böyle Başladı, https://www.bagimsizhavacilar.com/thomas-cookun-hikayesi-boyle-basladi/ (Erişim Tarihi: 24.09.2019).
[3] Turizmgazetesi.com, Thomas Cook’un En Çok Oteli Türkiye’de, https://www.turizmgazetesi.com/news.aspx?id=73682 (Erişim Tarihi: 26.09.2019).
[4] BBC, Thomas Cook’un İflası Türkiye Turizm Sektörü İçin Ne Anlama Geliyor?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-49796755 (Erişim Tarihi: 26.09.2019).
[5] A Haber, Thomas Cook’un İflası, https://www.ahaber.com.tr/ekonomi/2019/09/23/ingiliz-devi-thomas-cook-neden-iflas-etti-thomas-cookun-iflasinda-dikkat-ceken-detay (Erişim Tarihi: 27.09.2019).
[6] A.g.e.
[7] A.g.e.
[8] BBC News Türkçe, Thomas Cook’un İflası Türkiye Turizm İçin Ne ifade Ediyor?, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-49796755 (Erişim Tarihi: 28.09.2019).
[9] Euronews, Thomas Cook’un iflası hangi ülkelerin turistlerini nasıl etkiledi?, https://tr.euronews.com/2019/09/23/thomas-cook-un-iflas-hangi-ulkelerin-turistlerini-nasil-etkiledi (Erişim Tarihi: 29.09.2019).