İslami Endeks

İslami finansta borsada yatırım yapmak bazı şartlar altında mümkün. Bu şartların öncelikle şeriata uygun olması gerekiyor. Şirketin finansal yapısı kadar faaliyet alanı da önemli. İslami Hukuk konusunda uzman danışmanlardan oluşan Şeriat Komitesi, borsa hisse senetlerinin İslami finansa uygunluğunu düzenli olarak denetliyor.

İslami kurallara uygun ilk borsa endeksleri İngiltere ve ABD’de oluşturulmuş ki bunların oluşumu da 2000’li yılların başına tarihlendirilmekte.

İSLAMİ FİNANSIN TEMELLERİ

• YASAKLAR

1. FAİZ
   • Borç ilişkisinde önceden belirlenmiş fazlalık
   • Önceden belirlenmiş komisyon
2. BELİRSİZLİK İÇEREN FİİLER ( GHARAR )
   • Fiyatlar belirli olmalı
   • Sözleşme maddeleri anlaşılır olmalı
3. HARAM SAYILAN FAALİYETLER
   • Kumar, bahis, şans oyunları, alkol, domuz ürünleri, vd….
   • Başkalarının kaybetmesi veya zarar görmesi sayesinde menfaat sağlayan eylemler
4. SPEKÜLASYON
   • Satın alma gücü olanların ucuz zamanda çarşı ve pazarı tarayıp toplamaları sonra fahiş fiyata satmaları

• OLMASI GEREKENLER

1. RİSKİN PAYLAŞIMI
   • Yatırımcı ve tasarruf sahibinin karı olduğu kadar zararı da paylaşmaları
   • Sosyal adalet, eşitlik
2. SÖZLEŞME
   • Şeffaflık
   • Hak ve sorumlulukların açık bir şekilde yazılması
3. MALA HÂKİM OLUNMASI GEREĞİ
   • Bir malın alınıp satılması için o malın sahibi olunması
4. FİYATLARIN BELİRLENMESİ
   • Mümkün olan en ucuz şekilde[1]

1970’li yıllarda şeriata uygun finansal ürünler konvansiyonel bankalar tarafından piyasaya sürülmeye başlandı. Gelişim ile birlikte SUKUK gibi yeni enstrümanlar ortaya çıktı.

Bir kronoloji yaparsak;

• Nisan 1998, DMI 150 ( Dar al Mal al-İslami ) Faisal Finance ve Bank Vantobel, 150 Global Şirket
• Kasım 1998, SAMI, ( Socially Aware Muslim Index ), İslami finans yapan 500 şirket
• Şubat 1999, DJIMI, ( Dow Jones İslamic Market Index ), Dow Jones tarafından oluşturuldu. ( ABD )
• Nisan 1999, KLSI, ( Kuala Lumpur Sharia Index ) Malezya’da oluşturuldu.
• Ekim 1999, GIIS, ( Global İslamic Index Series ), FTSE tarafından oluşturuldu. ( İngiltere )
• Aralık 2006, GBSI, ( Global Benchmark Shariah Index ) Standart and Poors tarafından oluşturuldu.
• Mart 2007, GFII, ( Global Family of İslamic Indices ), MSCI Barra tarafından oluşturuldu.
• Şubat 2011, Stocks Limited tarafından Avrupa’da oluşturulan endeks.[2]

İslam Hukuk Konseyi ve İslami bankaların şeriat komiteleri, hisse senetlerinin üç bölüme ayrılabileceği konusunda görüş birliği içindeler:

1. Uygun faaliyetlere sahip şirketlerin hisseleri,
2. İslam’ın uygun görmediği faaliyetlere sahip olan şirket hisseleri, ( alkol, domuz eti, konvansiyonel finans kurumları )
3. Uygun faaliyetleri olan fakat faizle borçlanan veya nakit fazlasını konvansiyonel bir bankada hesaba aktaran şirketlerin hisseleri.[3]

Karar alıcılar ise;

• İslam Konferansı Örgütü alt kolu olan İslam Hukuku Uluslararası Konseyi ve Dünya Müslümanları Ligi’ne ait olan İslam Hukuku Konseyi
• Diğer tarafta ise bazı İslami bankaların fetva veren şeriat komiteleri ile Avrupa Fetva ve Araştırma Konseyi

İslami Borsa Endeksi’ni oluşturmak için büyük çoğunlukla kabul gören ve aynı zamanda Dow Jones İslami Pazar Endeksi’nin şeriat komitesi tarafından da referans alınan kriterler, iki etaplı bir filtreleme içerir:

1. Şeriatın izin verdiği şirket faaliyetlerine sahip firmaların seçimi
2. Son bir yıl içinde düzenlenmiş bilançolarında, aşağıdaki üç maddenin aktif toplamının %33’ün altında olan firmaların seçimi:

–          Borçların toplamı,

–          Alacakların toplamı,

–          Faize bağlı hisse ve nakitler.

DJIMI, yasaklı sektörleri 6 kategoride sınıflandırıyor;

1. Alkol,
2. Tütün,
3. Domuz etinin üretim ve tüketimine bağlı faaliyetler,
4. Faiz alan ve ödeyen konvansiyonel finansal hizmetler,
5. Silah üretimi ve satışı,
6. İslami adet ve kurallara uymayan eğlence ve dinlenme faaliyetleri.

İslami finans şeriat komiteleri firmaların faaliyetlerinin uygunluğunu belirlerken oldukça esnek davranmaktadırlar.  2004 yılında Batı’da yaşayan Müslümanlara, şirketlerin elde ettiği faiz vb.’nin belli bir eşiğin altında olması durumunda faizin kâra olan katkısı arındırılıp, yardım olarak ilgili kişi ve kuruluşlara aktarıldığı durumlarda bu şirket hisselerine yatırım yapılabileceğine hükmedilmiş, bu karar da Dow Jones tarafından benimsenmiştir. İslam’a uygun olmayan faaliyetler, genel faaliyetler içinde %5’lik payı geçemeyecektir. İlaveten bu durum firmanın kuruluşunun ilk yıllarında böyle olabilecek, sonraki yıllarda bu faaliyetlerden kendini arındıracaktır. Faizden arınma, hayırsever kurumlara yönlendirilen yardımlar ve kamu yararına çalışan teşkilatlara verilen hibeler şeklinde yapılabilecektir.

Bu filtreleme düzenli olarak gerçekleştirilmekte ve kote olabilecek firmalar değişiklik gösterebilmektedir.

Türkiye’de 09.07.2014 yılında Katılım Endeksi oluşturulmuştur. Bu endeks DJIMI ile aynı kriterlere sahiptir. BİST endeks hesaplayıcı olup, Bizim Menkul Değerler endeks sağlayıcıdır. Konu endeks BİST altında müşteri endeksleri kategorisindedir.[4]

Endeks hisse senetleri üç ayda bir dönemsel gözden geçirmeye tabi tutulmaktadır.

Yine sermaye piyasalarının sığlığı diyeceğim, maalesef bu konuda gerekli ve yeterli yapıyı oluşturabilmiş değiliz. Körfez sermayesinin ülkemize kanalize edilmesinde önemli araçlardan biri verimli işleyen bir İslami endeksin oluşturulması olacaktır.

 

---

Guéranger, François. “Finance islamique”, t.y., 273.

“Katılım Endeksi Temel Kurallar.pdf”, t.y.

“Snapshot”. Erişim 05 Haziran 2018. http://www.hurriyet.com.tr/gundem/borsaya-islami-endeks-geliyor-7840677.

YILDIZ, Selim. “Katılım 30 Endeksi İle BİST 100 Endeksi’nin Performanslarının Değerlendirilmesi”. Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 52 (2015).

Dipnotlar

[1] François Guéranger, “Finance islamique”, t.y., 273.

[2] “Katılım Endeksi Temel Kurallar.pdf”, t.y.

[3] “Snapshot”, erişim 05 Haziran 2018, http://www.hurriyet.com.tr/gundem/borsaya-islami-endeks-geliyor-7840677.

[4] Selim YILDIZ, “Katılım 30 Endeksi İle BİST 100 Endeksi’nin Performanslarının Değerlendirilmesi”, Finans Politik & Ekonomik Yorumlar 52 (2015).